Ο Εκφοβισμός στο Σχολείο και στο Διαδίκτυο

Τη Δευτέρα, 11 Μαρτίου 2013, και ώρα 18.00 πραγματοποιήθηκε στο 8ο Δημοτικό Σχολείο Βέροιας εκδήλωση με θέμα «Ο εκφοβισμός στο σχολείο και στο Διαδίκτυο» με ομιλητές τον Γεώργιο Μακαρατζή, Δ/ντή του σχολείου και τον Σπύρο Αλεξίου, εκπαιδευτικό Πληροφορικής. Στην εκδήλωση παρευρέθησαν εκπαιδευτικοί και γονείς του σχολείου.

Παρουσιάστηκαν η φύση του εκφοβισμού στο σχολείο (school – bullying) και στο Διαδίκτυο(cyber- bullying), οι όψεις που εμφανίζουν κάθε φορά καθώς και τρόποι αντιμετώπισής τους από τους άμεσα εμπλεκόμενους: γονείς, παιδιά, εκπαιδευτικούς.
Η παρούσα εκδήλωση βασιζόμενη στη διαπίστωση πως η σχολική κοινότητα αποτελεί ένα κοινωνικό σύστημα, τα μέλη του οποίου ?εκπαιδευτικοί, γονείς, παιδιά- αλληλεπιδρούν συνεχώς μεταξύ τους, αποσκοπούσε να ενημερώσει πώς και γιατί ένα φαινόμενο, όπως ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις των μελών του συνόλου, και να διαταράξει την ισορροπία του. Ένα παιδί που εκφοβίζει ή εκφοβίζεται αφορά όλη τη σχολική κοινότητα και δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό. Η συνεργασία όλων των μελών του συστήματος είναι απαραίτητη ? της Δ/νσης του σχολείου, του διδακτικού προσωπικού, της σχολικής ψυχολόγου, των γονέων και των παιδιών- για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού.

Η ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε πολλά σχολεία με διαφορετικές όψεις κάθε φορά και με αρνητικές συνέπειες για τα παιδιά που τον υφίστανται σιωπηλά χωρίς να το γνωστοποιούν σε άλλους επειδή φοβούνται τις συνέπειες.
Φαινόμενο εκφοβισμού έχουμε όταν ένα παιδί (ή μια ομάδα παιδιών) ? ο θύτης- προσπαθεί σκόπιμα να πληγώσει σωματικά ή ψυχικά ένα άλλο παιδί ? το θύμα- που έχει λιγότερη δύναμη με αρνητικές πράξεις ή αρνητικά λόγια. Πολλές φορές οι ρόλοι αλλάζουν, τα θύματα γίνονται θύτες και το αντίστροφο. Να τονίσουμε ότι οι τυχαίοι καυγάδες μεταξύ των παιδιών στα διαλείμματα, εφόσον δεν είναι σκόπιμοι και επαναλαμβανόμενοι, δεν εντάσσονται στο πλαίσιο του σχολικού εκφοβισμού.

Οι συνηθέστερες όψεις του σχολικού εκφοβισμού είναι ο σωματικός, ο λεκτικός και ο ηλεκτρονικός.
Ο σωματικός εκφοβισμός μπορεί να εκδηλωθεί με σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, γροθιές και κλοτσιές, τρικλοποδιές, χτυπήματα με αντικείμενα, τσιμπήματα και δαγκωνιές .
Ο λεκτικός εκφοβισμός περιλαμβάνει τη συστηματική χρήση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών επιθέσεων, ειρωνείας, προσβολών και απειλών.
O ηλεκτρονικός εκφοβισμός συνδέεται άμεσα με το Διαδίκτυο (Internet). Εφόσον το Διαδίκτυο αλλά και τα μέσα επικοινωνίας (όπως το τηλέφωνο) αποτελούν πλέον μια σημαντική έκφανση της ζωής μας, είναι αναμενόμενο το φαινόμενο του εκφοβισμού να εκδηλώνεται και σε αυτά.
Οι λόγοι για τους οποίους χρησιμοποιούνται για τον σκοπό αυτό (εκτός του προφανούς ότι είναι ένα μέσο με το οποίο μπορεί κάποιος να εκφραστεί άρα και να εκφοβίσει) είναι:
? Δίνουν την αίσθηση ότι ο θύτης μπορεί να μείνει ανώνυμος (κάτι που δεν ισχύει)
? Μπορεί ο εκφοβισμός να γίνει σε ανύποπτο χρόνο (χωρίς το θύμα να το γνωρίζει)
? Δεν παίζει ρόλο η σωματική δύναμη του θύτη
Οι τρόποι με τους οποίους εκδηλώνονται τα φαινόμενα ηλεκτρονικού εκφοβισμού είναι:
? Αποστολή υβριστικών ή/και απειλητικών μηνυμάτων.
? Δημοσίευση φωτογραφιών (συχνά παραποιημένων) με ή χωρίς της άδεια του παιδιού με σκοπό την διαπόμπευση.
? Διάδοση φημών με σκοπό την δυσφήμηση.
? Παραποίηση ηλεκτρονικής ταυτότητας (σύνδεση σε λογαριασμό τρίτου και ανάρτηση κακόβουλων σχολίων).
Οι συνέπειες των παραπάνω πράξεων (ως προς το θύμα) δε διαφέρουν από αυτές του παραδοσιακού εκφοβισμού (εκτός φυσικά της σωματικής βίας που δεν μπορεί να ασκηθεί μέσω διαδικτύου) και μπορούμε να ανιχνεύσουμε στα παιδιά τα ίδια συμπτώματα. Στην περίπτωση όμως του ηλεκτρονικού εκφοβισμού, τα πράγματα μπορούν να πάρουν πολύ ευκολότερα δυσάρεστη εξέλιξη (και να διογκώσει τις επιπτώσεις στο θύμα), λόγω της ευρείας διάδοσης των μηνυμάτων/φωτογραφιών ή τουλάχιστον λόγω της ιδέας του θύματος ότι όλος ο κόσμος μπορεί να τα διαβάσει. Τονίστηκε λοιπόν ότι εκτός της υποστήριξής μας στο θύμα, πρέπει οπωσδήποτε παρόμοιες πράξεις να καταγγελθούν άμεσα (ιδίως όταν πρόκειται για προσωπικά δεδομένα) σε αρχές και υπηρεσίες όπως το Σώμα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (?11012), το Χαμόγελο του Παιδιού (?1056) και η γραμμή www.safeline.gr . Ταυτόχρονα, θα πρέπει να ενημερώσουμε τα παιδιά μας για το ότι οι συνέπειες που θα έχουν οι ίδιοι και οι κηδεμόνες τους σε περίπτωση ηλεκτρονικού εκφοβισμού είναι πολύ σοβαρές, γιατί πολλές φορές καταφεύγουν σε ενέργειες όπως δημοσίευση φωτογραφιών/video απερίσκεπτα μη γνωρίζοντας τις ευθύνες των πράξεών τους.
Ο κόσμος του διαδικτύου αρχίζει με τον καιρό να αποτελεί προέκταση και μέρος του πραγματικού κόσμου. Δεν είναι κάτι που “δεν υπάρχει” και στο οποίο μπορούμε να πειραματιζόμαστε με συμπεριφορές και πράξεις έχοντας το ακαταλόγιστο. Πρέπει επομένως οι γονείς και οι δάσκαλοι να πάρουμε τα παιδιά από το χέρι και να τους μάθουμε από νωρίς τα “κατατόπια” του διαδικτύου όπως το κάνουμε στον αληθινό κόσμο. Πρέπει να τα συνοδεύουμε στις πρώτες τους “βόλτες” στο διαδίκτυο όπως πηγαίνουμε μαζί του στην παιδική χαρά και στον κινηματογράφο. Να τους μάθουμε τους κινδύνους και πώς θα προφυλάσσονται από αυτούς. Να τους μάθουμε καλούς τρόπους, να τους δείξουμε τις υποχρεώσεις τους, να τους μάθουμε να σέβονται τους κανόνες κ.ο.κ. Μόνον έτσι θα μπορέσουν να προστατευτούν τόσο από την δική τους περιέργεια να παίξουν τον ρόλο του θύτη όσο και από την πιθανότητα να βρεθούν στον ρόλο του θύματος.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ
Για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού πρέπει να κινητοποιηθούν και να συνεργαστούν παιδιά, εκπαιδευτικοί, Δ/ντής του σχολείου και γονείς. Σπουδαίο ρόλο στον σχολικό εκφοβισμό παίζει η στάση που τηρούν τα παιδιά ως παρατηρητές σε ένα συμβάν σχολικού εκφοβισμού. Η παθητική στάση ή η συμμετοχή τους με οποιονδήποτε τρόπο (γέλια, φωνές) ενθαρρύνει και επιβεβαιώνει τη βία που ασκεί ο θύτης. Είναι αναγκαίο οι μαθητές να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν τη δύναμη να σταματήσουν ένα φαινόμενο εκφοβισμού με την ενεργητική τους στάση δείχνοντας την αντίθεσή τους στο θύτη για αυτό που κάνει, και παίρνοντας το θύμα υπό την προστασία τους. Έτσι, μπορούν να αποθαρρύνουν το θύτη και να συμβάλουν στον τερματισμό του εκφοβισμού. Επιπλέον, τα παιδιά ? θύματα είναι απαραίτητο να ενθαρρυνθούν ώστε να ενημερώνουν άμεσα τους γονείς τους, τον δάσκαλο, και τον Διευθυντή όταν κάποιος επιχειρεί να το εκφοβίσει. Να καταλάβουν ότι το να απευθύνονται σε άλλους και να γνωστοποιούν το δικό τους πρόβλημα είναι ΔΥΝΑΜΗ κι όχι ΑΔΥΝΑΜΙΑ.
Η υποστήριξη του παιδιού που εκφοβίζεται από τους γονείς του είναι το πρώτο βήμα που πρέπει να γίνεται μετά από ένα συμβάν εκφοβισμού. Οι γονείς πρέπει αρχικά να καθησυχάσουν το παιδί τους και να του δώσουν να καταλάβει ότι δε φταίει για αυτό που συμβαίνει. Παράλληλα, οφείλουν να ακούν προσεκτικά το παιδί τους για τα συναισθήματά του και για τις ανάγκες του, να παρέχουν υποστήριξη και ασφάλεια, χωρίς να το κατακρίνουν και να τονώνουν την αυτοεκτίμησή του. Και βέβαια, να παρακολουθούν την εξέλιξη της κατάστασης αλλά και της υγείας του παιδιού τους. Είναι απαραίτητο οι γονείς του παιδιού-θύματος να συνεργάζονται με το σχολείο, να πληροφορούν τον εκπαιδευτικό, τη σχολική ψυχολόγο, τον Δ/ντή για οποιοδήποτε περιστατικό εκφοβισμού που υφίσταται το παιδί τους.
Από την άλλη πλευρά είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστεί και το παιδί που εκφοβίζει με τέτοιον τρόπο που να βοηθά στην υιοθέτηση αποδεκτής συμπεριφοράς απέναντι στους άλλους. Ένα παιδί που εκφοβίζει παρουσιάζει χαμηλή αυτοεκτίμηση, νιώθει ανασφαλές, παραμελημένο. Μπορεί να χρησιμοποιεί τον σχολικό εκφοβισμό ως ένα μέσο αποφόρτισης των δικών του εσωτερικών και εξωτερικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει: στην οικογένεια, στο κοινωνικό περιβάλλον, στο σχολείο. Οι γονείς ενός παιδιού θύτη θα πρέπει να συζητήσουν με το παιδί τους για να κατανοήσουν τους λόγους που εκφοβίζει άλλα παιδιά. Είναι απαραίτητο να συνεργαστούν με τον εκπαιδευτικό της τάξης ή και με την ψυχολόγο του σχολείου ώστε να δώσουν στο παιδί ? θύτη την ευκαιρία να αποδείξει την καλή πλευρά του εαυτού του. Είναι, όμως, επίσης σημαντικό το παιδί-θύτης να κατανοήσει ότι οι πράξεις του δεν είναι αποδεκτές από άλλους και ότι αν συνεχιστούν θα επιφέρουν αρνητικές συνέπειες τόσο για τον ίδιο όσο και για το παιδί-θύμα.
Η ενεργός εμπλοκή του Δ/ντή του σχολείου στην αντιμετώπιση περιστατικών σχολικού εκφοβισμού θεωρείται σημαντική. Ο Δ/ντής πρέπει να αναλαμβάνει δράσεις και πρωτοβουλίες που συμβάλουν στην άμβλυνση των συγκρούσεων, στην ασφάλεια και την προστασία των μαθητών που εκφοβίζονται, αλλά και στην υιοθέτηση κοινωνικά αποδεκτών συμπεριφορών των παιδιών που εκφοβίζουν. Τέτοιες δράσεις είναι:
– Κάνει συστάσεις στους μαθητές
– Καθορίζει τις συνέπειες για το παιδί που εξασκεί βία και εκφοβίζει
– Δείχνει ενδιαφέρον και προστασία στο παιδί που έχει υποστεί βία ή και εκφοβίζεται
– Καταγράφει το περιστατικό και παρακολουθεί την εξέλιξή του
– Ενημερώνει τους γονείς των εμπλεκόμενων παιδιών και συνεργάζεται μαζί τους.
– Συνεργάζεται με τη σχολική ψυχολόγο, τον Σχολικό Σύμβουλο, με φορείς που σχετίζονται με τον σχολικό εκφοβισμό, καθώς και με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου.
Η περίπτωση παιδιού που εκφοβίζει ή εκφοβίζεται από την πλευρά των εκπαιδευτικών πρέπει να αντιμετωπίζεται με διακριτικότητα, με σοβαρότητα και με σεβασμό στην προσωπικότητά του.
Ο/η εκπαιδευτικός συζητά με το παιδί-θύμα ιδιαιτέρως, καθώς και με τα υπόλοιπα παιδιά ξεχωριστά, για να μάθει αν έχουν ξανασυμβεί παρόμοια περιστατικά, κρατά σημειώσεις και καθησυχάζει το παιδί-θύμα ότι δε φταίει εκείνο. Συζητά επίσης και με το παιδί-θύτη για τη συμπεριφορά του, τις συνέπειες και τις κυρώσεις που θα έχει αν συνεχίσει. Αναφέρει την περίπτωση βίας ή εκφοβισμού στον Δ/ντή του σχολείου. Ενημερώνει τους γονείς των εμπλεκόμενων παιδιών, παρουσιάζει την περίπτωση εκφοβισμού στην Παιδαγωγική Συνεδρίαση του Συλλόγου Διδασκόντων και ζητά από τους εκάστοτε εφημερεύοντες εκπαιδευτικούς να βρίσκονται σε επιφυλακή.
Παράλληλα, ο/η εκπαιδευτικός μαθαίνει στα παιδιά τεχνικές αντιμετώπισης σε περίπτωση εκφοβισμού: π.χ. να μην αντεπιτίθεται στο παιδί-θύτη, αλλά να του λέει δυνατά ότι δεν του αρέσει αυτό που κάνει ? να μην ασχολείται μαζί του- δεν το ενδιαφέρει η γνώμη του? να σταματήσει ? να φύγει ? αλλιώς θα το πει στον δάσκαλο, στους γονείς του, στον Δ/ντή του σχολείου.
Επιπλέον, αναλαμβάνει δράση για την πρόληψη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας ? εκφοβισμού, με διάφορους τρόπους, όπως: Α) Διοργανώνει συζήτηση στην τάξη με στόχο να κατανοήσουν οι μαθητές τι είναι εκφοβισμός, ποιες είναι οι μορφές του και ποιες οι επιπτώσεις τους. Β) Μαθαίνει στα παιδιά ότι είναι ευθύνη όλων να αναφέρουν αν αντιληφθούν κάτι. Γ) Παροτρύνει τους μαθητές να αναλάβουν δράση π.χ. να κάνουν μια μικρή έρευνα στο σχολείο σχετικά με το σχολικό εκφοβισμό. Δ) Δημιουργεί κουτί παραπόνων στην τάξη, όπου τα παιδιά ανώνυμα καταθέτουν όσα συμβαίνουν. Ε) Οργανώνει παιχνίδια ρόλων όπου τα παιδιά υποδύονται διαδοχικά το ρόλο του θύτη ? του θύματος ? των παρατηρητών.
Επίσης, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να σχεδιάσει δημιουργικές δραστηριότητες, όπου τα παιδιά:
– Αναλαμβάνουν να κατασκευάσουν το «Δένδρο της Ελπίδας». Σε κάθε φύλλο του τα παιδιά γράφουν το δικό τους σύνθημα για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού και εκφράζουν τα συναισθήματά τους.
– Διαβάζουν μια ιστορία από ένα βιβλίο σχετικό με τον εκφοβισμό. π.χ «Η σημαία της Φροξυλάνθης» από το βιβλίο «Μίλα μη φοβάσαι» και στη συνέχεια δημιουργούν τη δική τους ιστορία
– Εκφράζουν συναισθήματα φόβου με μουσική, τραγούδι, κίνηση, θέατρο
– Δημιουργούν τις δικές τους ζωγραφιές ή αφίσες με συνθήματα κατά του εκφοβισμού.

Μέσα από τις εισηγήσεις των ομιλητών και τη συζήτηση που ακολούθησε έγινε κατανοητό πως όταν ένα παιδί μέλος της σχολικής κοινότητας υποφέρει, τότε υποφέρει και το σύνολο.
Εκδηλώσεις, όπως η παραπάνω, επιδιώκουν μέσω της ενημέρωσης όλων των εμπλεκόμενων μερών να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού για το κοινό καλό, επειδή, το πρόβλημα ενός παιδιού είναι και πρόβλημα όλης της σχολικής κοινότητας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
? Εγχειρίδιο εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης: Δραστηριότητες στην τάξη για την πρόληψη του εκφοβισμού και της βίας μεταξύ των μαθητών.
? Ενημερωτικά Έντυπα ΕΨΥΠΕ «Ενδοσχολική Βία και Εκφοβισμός: Αιτίες, επιπτώσεις, αντιμετώπιση». Απαντήσεις στα ερωτήματα των γονέων.
? Πρεκατέ Β. (2008). Η κακοποίηση του παιδιού στο σχολείο και στην οικογένεια., Ιατρικές Εκδόσεις ΒΗΤΑ, Αθήνα
? Ρασιδάκη, X. (2010 ). Ξέρω να λέω όχι. Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα.

ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
? Πρόγραμμα Daphne III της Ευρωπαικής Ένωσης, http://www.onevibefilms.com/bullying/greek/
? ΜΕΝΤΟΡΑΣ http://www.mentoras.org/index.htm
? ΟΜΑΔΑ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΚΡΗΤΗΣ http://www.prolamvano.blogspot.gr/2013/02/blog-post.html
? ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ
? http://somatikitimoria.gr/
? ΔΙΚΤΥΟ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ http://www.antibullyingnetwork.gr/
? Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.). http://epsype.blogspot.gr/2012/02/6.html

Υπηρεσίες που μπορούν να βοηθήσουν
? ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΑΜΕΣΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ 801-801-1177
? «Γραμμή Σύνδεσμος για την Ψυχοκοινωνική Υγεία του Παιδιού και του Εφήβου»
? Δευτέρα έως Παρασκευή από 8.30πμ-20.30μ.μ. και Σάββατο από 9.30π.μ.-14.00μ.μ.
? Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Φ.Υ.Π.Ε.)
? ΚΕΝΤΡΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ και ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ (Κ.Δ.Α.Υ.) Υπουργείου Παιδείας
? ΙΑΤΡΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΚΕΝΤΡΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης
? ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΔΗΜΩΝ Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Για την αντιμετώπιση του Cyber bullying
www.cyberkid.gov.gr
www.safeline.gr
www.hamogelo.gr
Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ( 11012)
Χαμόγελο του Παιδιού (( 1056)

Προτεινόμενα βιβλία για διδακτική αξιοποίηση
Αλεξάνδρου Γ. (2011). Οι νταήδες του βυθού και ο Ρομπέν των θαλασσών. Αθήνα: Susaeta.
Αυτζής, Μ. (2011). Ο Ορφέας και οι νταήδες με τα κίτρινα ποδήλατα. Αθήνα: Ψυχογιός.
Δικαίου, Ε. Ηλιόπουλος, Β. Τασάκου, Τ. (2010). Μίλα μη Φοβάσαι – τρεις ιστορίες για τη βία στο σχολείο», Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.,
Elliott, M. (2011). Τι κάνεις όταν σε έχουν βάλει στο μάτι (Σ. Μανεσιώτη, Μτφ.). Αθήνα: Αφοί Βλάσση.
Λου, Β. (2003). Κόκκινη κάρτα, στη βία! (Π. Μοσχοπούλου, Μτφ.). Αθήνα: Άγκυρα.
Νες, Π. (2012) Το τέρας έρχεται (Μ. Ζαχαριάδου, Μτφ.). Αθήνα: Πατάκη (για μεγαλύτερα παιδιά)
Πούλου, Κ. (2012). Σιγά τα Αυγά. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Ρουσάκη, Μ. (2010). Ο νταής του σχολικού. Αθήνα: Ψυχογιός.

Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Μια εκδήλωση του 8ου Δημοτικού Σχολείου Βέροιας για γονείς και εκπαιδευτικούς

Επιμέλεια: Γεώργιος Μακαρατζής, Σπύρος Αλεξίου

Αφήστε μια απάντηση